अन्तर्वाताः एक सत्य भ्रम

“अध्ययन गर्नु धेरै राम्रो कुरा हो तर अध्ययन गर्नु जागीर खान र ओहदा वा पदवी पाउनको लागी नभएर जनताको सेवा गर्न अनि मेहनती र योग्य हुनको लागी हो”

अठठा्ईस जेठ दुई हजार एकहत्तर

बुधवारको दिन थियो । जेष्ठयाम मध्यान्नको १२ वजे पारीलो धाम । धौलागीरी हिमालको काखमा रहेको सुन्दरनगरी बाग्लुङ्ग । औधी सुन्दर देखिएको थियो । यति सुन्दर ! यस भन्दा अगाडी कहिल्यौ देखिएको थिएन । यो शहर जति सुन्दर छ । यँहाको वातावरण पनि त्यत्तिकै मनमोहक, सफा, स्वच्छ अनि कञ्चन पनि । यहाका शिक्षित र सभ्य मानिसहरुको मन निर्मल र पवित्र छ । सुनेको थिए हरेक सुन्दरता भित्र कुरुपता लुकेको हुन्छ । चित्र भित्र विचित्र प्रतिविम्व देखिन्छ । आज मलाई यो कुराको ज्ञात भयो । आँखाले देखेको कुरा पनि सत्य नहुदो रहेछ ।

धौलागीरी बहुमुखी क्याम्पस वि.एड तेस्रो वर्षको फाईनल परिक्षाको अन्तिम दिन भोली विहान ११ वजे छात्रवृतीको लागी अन्र्तवाता हुने सुचना सायक क्याम्पस प्रमुख तथा छात्रावृृती संयोजक डम्मर वि.केले सम्प्रेषण गर्नु भयो । मैले पनि फर्म भरेको थिए । अन्र्तवाता दिनु पर्ने भयो । अन्तर मनको भाव व्यतm गर्ने माध्याम । अन्र्तवाता ! मलाई कता कता डर लागी रहेको थियो । के हुने होला ? कसतो हुने होला ?

विहानैे उठेर नित्यकर्म गरी अन्र्तवाताको तयारी गदै गर्दा विहानको १० वजेको थियो । वालवच्ची वेनी वस्ने भएकाले म पनी वेनी नै थिए । वेनी वाट हतार हतार गाडी चढेर ११ वजे अन्र्तवाता स्थलमा पुगे । अन्र्तवाता चलिरहेको थियो । केही साथीहरु उत्साहीत हुदै कुरा गरीरहेका थिए । म पनि साथीहरु संग हो मा हो मिलाएर गफ्फ्दिै थिए । यति वेला सम्म १ वजि सकेको थियो । सायक क्याम्पस प्रमुख डम्मर वि.के सर मेरो आर्दश हुनुहुन्छ । जस्को प्रत्येक कुरामा मैले आँखा चिम्लेर विश्वास गर्छु । सरलाई मेरो जन्मकुण्डली सम्म याद थियो र मलाई पनि सरको केही मात्रमा ।

नुनको सोझो गर्नका लागी पोखरा ४ वजे पुग्नु पर्ने थियो म । १३३ अ‍ै नम्वरमा मेरो पालो परेकाले पोखरा जान ढिला हुने कुरा मैले सर संग विन्तीविसाए । तर म नतमस्तक भए । पालो कुरीरहेको थिए म सँग राम्जी र लेखनाथ पनि थिए । उनीहरु पनि अत्तालीरहेका थिए । मेरो विवस्तालाई बुझेर । यसै समयमा एकजना मेरो सहृदय साथी नविन शिशिरको आगमन भयो । केही समय गफ्यिर वस्यै । उनको १५६ औ नम्वरमा रहेछ नाम । ढोका भित्र नजिकै सोफामा वसीरहेका थियौ । अन्तर्रवाता लिन बसेका माननिय डम्मर सर अनि मानवको रुपधारण गरेका अर्का सर र मेडम साच्चै मान्छे जसतै देखिन्थे । आँखा,मुख र सिंगै शरीर पनि काटीकुटी मान्छेकै थियो । लुगा पनि मान्छेले जसतै लगाएका थिए । तर विचार र भावना मान्छे संग पटक्कै मेल नखाने कस्तो अच्चम ! मलाई अस्वाभाकि लागीरहेको थियो । म कतै सपना त देख्दै छैन् । सरलाई नमस्कार गरे ! के के कुरा गरे मैले प्रस्ट बुझीन । १५६ औँ को पालो आयो एउटा मुक्तक जसतै छोटो कविता सुनाए ! त्यो अन्तरवार्तामा । हल मुत्तकमय भयो । १२६औको पालो आयो लोक गीत गाउन गाएर गए फेरी लोक गीतमय भयो अन्तरवार्ता कोठा ।

कला साहित्य र संगीत नभएको मान्छे साच्चै पशु सरह हुन्छ । सायद यीनीहरु पनि जब्बरजस्ती मान्छे बन्ने कोशिसमा थिए । मलाई पट्क्कै मन परेको थिएन । अन्तर्रवाताको पनि नर्स र सिमा हुन्छ ? निश्चित उद्देश्य हुन्छ ? अन्र्तवाता तथ्य प्राप्तीका लागी , विचार र भावना वा सुचना प्राप्तीका लागी हुन्छ । मैले बुझेको तर अन्तर्रवाता हल एउटा एउटा प्राथमिक विद्यालयको अतिरीक्त क्रियाकलाप जस्तै भद्रगोल थियो । अशोभनिय थियो । साच्चै भन्दा अन्तर्रवार्ता जस्तै थिएन ।

आफ्नो चिनेजानेको , नजिकको वा नातेदार मान्छेहरुको पालो छिटो छिटो आउथ्यो । १४३, १४६,१३५, १४१ औ नम्वरको पालो आईसक्यो तर मेरो १३३औ नम्वर आउदै आएन । मैले डम्मर सरको अभिब्यक्ती मनन् गरीरहेछु । रुल बाई रुल हुन्छ । के यहि हो त रुल ? दिउसोको तिन वजी सक्यो मेरो पालो आएन । १४२ औ नम्वरलाई मेडमले बोलाउनु भो तर म पुलु पुलु हेर्नुवाहेक अर्को विकल्प पनि थिएन । मनमा कता कता रीसले सामराज्य जमाइरहेको थियो मेरो । साथी राम्जी पनी रीसले चुर भएका थिए तर के गर्ने कसैको केही लाग्ने भएन । १४४ औ नब्बर जाँदा पनि १३३ आउदैन् धौर्यताको बाँध टुटेर नहर छताछुल्ल भयो ।

संवेगलाई समालेर मेडम नजिकै गए र सोधे । मेडम मेरो १३३औ नम्वर हो पालो कतिवेला आउछ ? मेडमले नसुने जस्तै गरेर अर्को साथीलाई वोलाउनु भो मैले पुःन सोधे ! मेरो पालो त गइसकेछ नि ? मेडम मलाई गणीत आउदैन पहिला पढीन भन्दै आफ्नो घमण्ड प्रकट गदै ल एकै छिन बस ल ! भन्नीन् । मान्छेलाई नैतिकताविनाको दिमागी शिक्षामात्र दिनु भनेकोे समाजकै लागी खतरा निम्त्याउनु हो भन्ने बुझेको थिए । चुपचाप बसे । मनभित्र तुफान चलिरहेको थियो ।

आज भोली विद्धान मुर्खहरुको विगविगी छ समाजमा । त्यसैले हामी जस्ता सर मेडमका अन्धभक्तहरु बलात्कार हुनुपरेको छ । भावनामा ढेस लागेर । पलपलमा विश्वास घात सहेर । यसतो विधी र विधानले कसरी समाजलाई उन्नती तर्फ उन्मुख बनाउछ त ? बल्ल बल्ल मेरोे नाम आदरणय मेडम ले पुर्कानु भो । मानवरुप धारण गरी बसेकासरले मलाई यक्ष प्रश्न गरे ! छात्रवृतिपाउेन आधार के छ तिम्रो ? मैले बोले ! सर न मेरो शहरमा जिर्ण भएको भए पनि ५ तले घर छ । नत म संग विग्रेको भएपनि आईफोन छ । आईप्याड छ ? नत कुनै दाजुभाई यूरोप अमेरीकामा छन् । मेरो केही आधार नुहुने भो ।

म खाली मस्तिस्क बाट बोलेको होइर्न हृदयबाट बोलीरहेको थिए आफैलाई अच्चम लागीरहेको थियो । साथीहरु मुखामुख गरीरहेका थिए । भकुण्डो जति दवायो त्यी उफ्रिन्छ भनेको जस्तै भो । मेरो मुख बाट यसतो उत्तर आयो ? त्यसो भए तिमीलाई छात्रवृति चाहिदैनत ? अर्को सरको अर्को यक्ष प्रश्न । सर ! स्वयम र म भन्दा दलित ,गरिव, जेहेन्दार, महिला पछाडीएका वर्ग तथा समुदायका विद्यार्थीहरु आशामा त तुसारोपात भयो भयो यो भन्दा अरु के पाउनु र पुग्यो । साच्चै तपाईहरु महान हुनुहुन्छ । तपाईको जय होस ! यति भने पछि अस्वभाविक मुद्रामा आदरणीय डम्मर सरले मलाई किन के भयो प्रकाश भन्नु भयो ? अनि मैले भने वेला वेलामा यी यसता विषयवस्तुमा कलाम चलाउदै आएको छु सरलाई पक्कै हेक्का होला ? छापामा पढ्नु भयो होला ? संचार माध्यममा पनि सुन्नुभएको अवस्य छ होला ? अव पनि फेरी यही हातले अर्को समाचार कथा लेख्ने सुअवसर नआवस ! भन्दा भन्दै सरले हुन्छ लेखे हुन्छ भन्दा अच्चम लागीरहेको थियो । विदा भएर । मनमा दुवीद्धा बोकेर पोखरा फर्किने तर्खरमा थिए । राम्जीको फोन आयो मेरो बारेमा अनेकै कुरा गरीयो रे हल भित्र । छात्रवृती नचाहिएर यसतो कुरा गरेको सम्म भने रे ! राजनितीक पृष्ठभुमीको कुरा पनि आयो रे ! मलाई आफ्नो अधिकार र कर्तव्यको पनि राम्रो ख्याल छ । मान्छेलाई चारैति बाट साङ्गलोले बाध्न सकिएला तर त्यको विचारलाई कदापी थुन्न सकिदैन । मैले याहाँ आफ्नो कसै प्रतिको रीस राग व्यक्त गर्न खोजेको होईन, नत कसैको बारेका लेखेर चर्चा कमाउन । यो विषयमा लेख्न मन छैँन् तर मन मानेन् ।

केही विद्धान साथीहरु जो सोही विषयमा लामो समय काम गरेका थिए । कुराकानी भो । त्यो साथीले राजनितीक भागवण्डा हुन्छ । लगभग हिजै वसेर छात्रवृतिको टुङ्गो भैसकेको छ । अन्तर्रवाता त औपचारीकता मात्र हो भने । म बल्ल घोत्लीन थाले । मैले दिएको अन्र्तरवार्ता को रीजल्ट कस्तो आउला ? निस्पक्ष या अगाडीको जसतो विवाद बोकेर ? यसरी पो चल्दो रहेछ हाम्रो समाज ?

केही वर्ष अगाडी पनि एकजना कमरेडले अस्पतालमा आफ्नोमान्छे भर्ति गराउदा पनि यही कुरा भनेका थिए । मलाई पनि विस्तारै चिसो पस्दै गयो । हो हुन त म पनी एउटा उच्च माविको शिक्षक नियूक्तीमा वस्दा पनि यस्तै समस्या आएको थियो ।

सरकारले देश विकासको मेरुदण्ड मानिने शिक्षा  क्षेत्रमा झिँगाको टाउको जति लगानी गरेको छ । तैपनि अनेकै जन्जाल बुनेर विच विचमा छीपकलीहरुले चाटीरहेछन । लक्षीत समुदाय सम्म पुग्न सकीरहेको छैन् । के यसरी मान्छेले मान्छेको स्वतन्त्रता अनि हौसला खोसेर चरित्र र हिम्मत बढाइदिन सक्छ ? बलीयालाई कमजोर बनाएर कमजोरहरुलाई बलियो पार्न सक्छ ? कदापी सक्दैन ।

“अध्ययन गर्नु धेरै राम्रो कुरा हो तर अध्ययन गर्नु जागीर खान र ओहदा वा पदवी पाउनको लागी नभएर जनताको सेवा गर्न अनि मेहनती र योग्य हुनको लागी हो” अनि वैद्धिक विकास भनेको शैक्षिकमात्र होइन , चिन्तनको विकास हो, मानस्थितीको विकास हो र व्यवहारको विकास हो । दिमागको विकास नगरी मानिसले कुनै विकास गर्न सक्दैन् । भलै घमण्डले मान्छे फुल्दछ तर प्रगती गर्न सक्दैन ।

मस्तिस्कमा समझदारी, काँधमा जिम्मेवारी र हृदयमा इमानदारी भएर गरीव हुनु, दलित,महिला तथा पछाडी पारीनु प्राकृतिक नियमको कारक तत्व होईन हाम्रौ संस्थाको निति, नियम र कार्यक्रमको कारक तत्व हो । भनेर हामीले समाजका लागी ठुलो पाप गरीरहेछौ भन्ने चेतना र सोचको विकास कहिले आउला ? यी मूर्ख विद्धानहरुमा । अनि अन्र्तवाता औपचारीकताको लागी मात्र नभई सत्य तथ्य र विश्वसनीय सुचना प्राप्त गर्ने प्रभावकारी माध्यम बन्ला ? एउटा सत्य भ्रम वाट कहिले सम्म मुक्त होला ? बास्तविक आहत मनले राहत पाउने बातावरण कहिले बन्ला ? उन्नती भनेको धेरै हुनेहरुलाई अझ बढी थपिदिनु होईन, त्यो त थोरै हुनेहरुलाई पुग्ने गरी थपिदिनुपर्छ । मलाई लाग्छ धर्तीले प्रत्यकको आवश्यकता पुरा गर्न सक्छ तर कसैको पनि लालच पुरागर्न सक्दैन् । अस्तु !!

पोखरा

[email protected]